Yaz aylarının gelmesiyle birlikte kırkayaklar yine sorun olmaya başladı. Kırkayak ile mücadele nasıl edilir? Kırkayak nasıl temizlenir? Kırkayak sokar mı? sorularının cevabını yazımızda bulabilirsiniz.
Kırkayak, dünyanın bütün ülkelerin de yaşayan kara hayvanlarıdır. Vücudu bölümler halinde bulunan kırkayak, her bölümünden iki çift ayak çıkmaktadır. Kırkayakların 14 bin tür de akrabaları bulunmaktadır. Tehlike anın da ölü taklidi yapan kırkayak, böyle durumlarda kıvrılarak bedeninden alerjen salgılar. Bu alerjen salgı insanların gözüne ve cildine teması sakıncalıdır. Cilt ile teması halinde bol su ile yıkanmalıdır. Kırkayağın baş kısmın da çift anten bulunur, bu antenler ile koku alır ve yiyecek bulurlar. Başın kısmın da ikişer gözü bulunan kırkayakların, bazı türlerin de göz bulunmaz. Boyları 1-30 cm arasın da değişen kırkayaklar, ülkemizde 10-46 mm, sıcak ve tropik bölgeler de ise 15-40 cm boyunda olurlar. Genellikle kahverengi ve siyah tonlarında olan kırkayak, trake solunumu yapar. Kırkayak kelimesi Latince de ayak yüz anlamına gelmektedir.
Kırkayak nedir?
Kırkayaklar da vücudun her bölümünden iki çift bacak çıkar, çıyan da bir çift bacak bulunur. Kırkayak çok yavaş hareket etmektedir, çıyan ise çok hızlı hareket etmektedir. Kırkayak yağışlı ve soğuk havalar da ya da bahar da yumurtadan çıktığında görülürken, çıyan aşırı ılıman ve kuru ortamlar da, binaların çatlakları ve kuytu köşelerde beslenir.
Kırkayak Ne ile Beslenir?
Kırkayak otçul bir canlıdır, çıyan ise etçil beslenmektedir. Gündüzleri ağaçlar da ve taş altın da saklanan kırkayak, geceleri beslenmeye çıkmaktadır. Genellikle çürümüş bitkisel yiyecekleri tercih eden kırkayak, sürü halinde gezerek tarlalara saldırıp, bitkilerin filizlerini ve köklerini yiyerek büyük zarar verirler. Kırkayağın en çok beğendiği ve sevdiği yiyecek çilektir. İnsan ve hayvan dışkılarını bile yiyen kırkayak, bu dışkılar da bulunan bağırsak parazitlerini sindirmeden dışarıya atıp, şerit yumurtaların yayılmasına neden olmaktadır. Sağlığınızı bozabilecek bu canlılardan korumanın yolu kırkayaklara kimyasal ilaçlama uygulamasıdır.
Kırkayak Nasıl Ürer?
Kırkayak yumurta bırakarak üremektedir. Kırkayak dişisi, toprakta yaptığı yuvaya yumurtalarını bıraktıktan sonra başında beklemektedir. 15 veya 20 gün için de yavrular yumurtadan çıkmaktadır. Kırkayak yavruları bir kaç kez dış kabuklarını değiştirerek gelişir ve her kabuk değişimin de vücutlarındaki halka sayısı artar. Kırkayaklar bir yıl için de ergen hale gelerek çoğalmaya başlarlar. Her kırkayak ortalama 150 adet yumurta bırakırlar ve kırkayakların ömrü 8 yıl kadardır. Sürekli çoğalan kırkayaklardan kesin bir şekilde kurtulmak için ilaçlama yapmalısınız.
Kırkayak Nasıl Zarar Verir?
Kırkayak, diğer böcek türlerin de olduğu gibi, ısırma ve sokma güdüsüne sahip canlılardır. İnsanların bulunduğu yerlere girip yerleşen kırkayaklar, tehlike hissettiği an insanları sokarak, ciddi zararlar vermektedirler. Kırkayağın soktuğu bölge kızarır, şişer ve kaşınır. Diğer böcek sokmaları gibi olmadığından kırkayak soktuğun da şiddetli acı hissettirir. Kırkayak sokması sonrasında, ısırılan bölge ve kalp arası bağlanmalı ve zehrin yayılması engellenmelidir. Vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna gidilmelidir.
Kırkayak ile Nasıl Mücadele Edilir?
Kırkayaklar genellikle pencere ve kapı ayrıca duvar çatlaklarından, evlere kadar gelip, mutfak ve banyo gibi nemli bölümlere yerleşirler. Gündüzleri ayakkabı ve terlik içinde geceleri çatlaklar da, su boruları etrafın da gizlenerek, geceleri aktif olarak hareket ederler. Her hangi bir yerde kırkayak gördüğünüz de elle temas etmekten kaçmalısınız. Çünkü antibiyotik etkisine sahip salgısı alerji yaparak elinizi tahriş eder. Kırkayak ile mücadele kişisel olursa tehlikeli sonuçlar ortaya çıkarmaktadır. Bir ev de veya alan da kırkayak gördüğünüzde vakit kaybetmeden etkisiz hale getirmelisiniz.
Kırkayak Çeşitleri Nelerdir?
Kırkayaklar, bilimsel olarak isimlerle belirlenmiş 16 sınıfa ayrılmıştır. Bazı türler savunma amacıyla güçlendirmiş zırha sahip olmaktadır. Bir grup kırkayak türü ise zehir bezlerine güvenmektedir. Geriye kalan türler ise kendine özgü savunma metotları geliştirmişler. Türkiye’de kırkayakların birçok türüne ve zehirlisine rastlayabilirsiniz. Kırkayakların bilimsel ismine “Glomerida” denilmektedir. Tespih kırkayakları aşırı bir şekilde tespih böceğine benzemesine rağmen tamamen ayrı bir türdür. En yaygın görülen kırkayak türü “Julida” ismi verilmiş, uzun çok bacaklı ve ince bildiğimiz sıradan kırkayaklardır. Özellikle bahar dönemlerin de ortaya çıkmaktadırlar. Çoğunlukla istilacı bir hayvan türüdür.
Kırkayak Nasıl Yok Edilir?
Evler de çoğunlukla polyzoniida türüyle karşılaşırsınız. Polyzoniida” türüne de Türkiye’de sıkça rastlanılmaktadır. “Julida” türünden farklı olarak başları daha küçük olmaktadır. Güçlü bir zırhları olmaktadır ve tehlike anın da halka şeklini alabilirler, fakat tespih kırkayakları kadar düzgün bir form oluşturamazlar. Bu türü araştıran bilim adamları ilginç bilgiler elde etmişlerdir. Anne ve baba kırkayaklar yavrularına ebeveynlik yapmaktadırlar “Polyxenida” kırkayağı, en ilginç savunma şeklini kendine özgü geliştirmiştir. Zehirsiz ve zırhsız olan bu kırkayak türünün bedenin de sayısız tüy ve diken bulunmaktadır. Onu yemeye çalışan avcıların ağızlarına girerek, batan bu tüyleri sayesinde kırkayak çoğu zaman av olmaktan kurtulmaktadır. Kırkayaklar çok korkutucu ve ani ısırmalarıyla da bilinmektedirler. Kırkayaklar ülkemizde çok fazla bulunmaktadır ancak zehirli türleri çok azdır. Kırkayaklarla mücadele her an ve hiç ummadığınız anda gerçekleşebilmektedir.
Kırkayak Zehirli midir?
Görüntüleri ile zehirli olduğu kanısına varılan kırkayaklar aslında zehirsizdir. Kırkayağa benzeyen çiyan zehirlidir ve görüntüleri yüzünden sık sık karıştırılır. Kırkayaklar otobur olup çürümüş bitki, yaprak ve bitki köklerini yerler. Çürüyen bu bitkilerde bulunan organizmalar insan sağlığına zarar verebilir. Kırkayaklar hem sokmaz hemde ısırmazlar fakat yedikleri çürümüş bitkilerde bulunan zararlı organizmaları insan vücuduna taşıyabilirler. Bu durumda sağlık sorunlar yaşatabilir.
Kırkayaklar nemli ortamları sever ve oralarda yaşarlar. Ev içerisinde çok görülmezler. Genellikle balkon ve bahçelerde yaşarlar. Fakat eviniz rutubetli ise evin içerisi de onların yaşam alanına girebilir. Hızlı üreyen bir popülasyona sahip olan kırkayaklar önlem alınmazsa tüm evi sarabilir. Kırkayaklardan kurtulmak istiyorsanız rutubetli evlerde kapı ve pencereleri açarak evi sık sık havalandırın ayrıca boya ve badana yaparak nem kokusunu giderin. Evde bulunan çatlak ve yarıkları tamir ederek yaşam alanlarını ortadan kaldırın.
Kırkayak Türleri
Kırkayaklar, bilimsel isimlerle belirlenmiş 16 sınıfa ayrılmış. Bazı türler savunma amacıyla zırhlarını güçlendirmiş, bir grup kırkayak ise zehir bezlerine güveniyor; geriye kalanlar ise kendine özgü savunma metotları geliştirmişler.
Türkiye’de kırkayakların birçok türüne rastlayabiliyorsunuz. Örneğin bilimsel ismi “Glomerida” olan tespih kırkayakları aşırı şekilde tespih böceğine benzemesine rağmen tamamen ayrı bir türdür. En yaygın olarak görülen türe “Julida” ismi verilmiş, uzun ince, çok bacaklı bildiğimiz sıradan kırkayaklar bunlar. Özellikle bahar dönemlerinde ortaya çıkan “Falanca köyü kırkayaklar bastı.” haberlerindeki istilacı tür olur kendileri. O yüzden evlerde de çoğunlukla bu türle karşılaşırsınız.
“Polyzoniida” türüne de ülkemizde sıkça rastlanıyor. “Julida” türünden farklı olarak kafaları daha küçük oluyor. Güçlü bir zırhları var ve tehlike anında halka şeklini alabiliyorlar ama tespih kırkayakları kadar düzgün bir form oluşturamıyorlar.
“Platydesmida” denilen tür açık rengi, şişkin bedeni ve sayısız bacaklarıyla kendini hemen belli eden, daha çok doğal çevrede karşılaşabileceğiniz bir kırkayak türü. Bu türü inceleyen bilim adamları ilginç bilgiler elde ettiler; anne ve baba böcekler yavrularına ebeveynlik yapıyormuş!
“Polyxenida” kırkayağı, en ilginç savunma şeklini geliştirmiş. Zehirsiz ve zırhsız olan bu kırkayak türünün bedeninde sayısız tüy ve diken bulunuyor. Onu yemeye çalışan avcıların ağızlarına giren ve batan bu tüyler sayesinde kırkayak çoğu zaman av olmaktan kurtuluyor.
Kırkayakla Çıyan Arasındaki Fark Nedir?
Kırkayak ile çıyan görüntüleri sebebiyle sıklıkla karıştırılmaktadır. Aslında çiyanların zehirli olabileceğini göz önüne alırsak bu durum hayati bir önem taşıyabilir. Bu yüzden Kırkayakla ile çiyanı ayrıt etmek için bu yazıyı okumalısınız.
Kırkayaklar Nasıl Canlılardır?
- Kırkayaklar, sıcak ve nemli yerlerde yaşamaktan hoşlanır; çekingen böceklerdir. Birkaç türü zehirli olsa da çoğunluğu zehirsizdir. Kırkayaklar yaprak kümelerinin altında, taşlıkların arasında yaşarlar ve gündüzleri dinlenme hâlinde olurlar. Geceleri aktifleşerek besin aramaya çıkan kırkayaklar, çürümüş bitkilerle beslenirler; az sayıdaki türün leşçil olduğu ve ölü canlılarla beslendiği de gözlemlenmiştir.
- Kırkayakların ayak sayısı 30 ila 750 arasında değişebilir.
- Kırkayaklar yumurta ile ürerler; dişiler iki hafta kadar kuluçkaya yatar. Yavruların yetişkinliğe ulaşması bir yılı alır.
- Kırkayaklar kolonici bir türdür; uygun şartlar bulurlarsa bir anda yüzlerce hatta binlerce olabilirler.
- Kırkayaklar, çok bacaklılar sınıfının en kalabalık türünü oluşturur. Yaklaşık 13.000 çeşit böceğin bulunduğu Anthropoda sınıfının 2/3’lük kısmı kırkayaklara aittir.
- Kırkayaklar antenleri aracılığıyla iletişim kurar.
- Kırkayakların gözleri çok gelişmediği için etraflarını da antenleri aracılığıyla algılarlar. Daha çok titreşimlere dikkat ederler.
- Kırkayaklar çoğunlukla kahverengi tonlarda olurlar.
Çıyanlar Nasıl Canlılardır?
- Çıyanlar, Antarktika kıtası hariç her yerde bulunabilen, çoğunlukla zehirli olan çok bacaklı bir böcek türüdür. Tıpkı kırkayaklar gibi rutubetli ortamları seven çıyanlar, oksijen seviyesi ne kadar çoksa o kadar irileşebilirler. Bir iki santimlik küçük çıyanlarla karşılaşabileceğiniz gibi 30 santime varan uzunluklarıyla küçük bir yılan gibi salınan devasa boyutlarda çıyanlara da denk gelebilirsiniz.
- Çıyanlar çoğunlukla böceklerle beslenir ama zehirli ve iri boyutlu olanlar fareleri, hatta kuşları bile menülerine ekleyebilirler.
- Çok uzun bacaklarından tanıyabileceğiniz ev çıyanları hariç, çıyan türleri nadiren iç mekanlarda görülür.
- Çıyanların zehri dişlerinde ve ayaklarında bulunur. Dişleri insan derisi delebilecek kadar güçlü değildir fakat zehirleri insanlar için tehlikelidir.
- Çıyan tarafından zehirlenmiş insanlarda baş dönmesi, kızarıklıklar, iştahsızlık, kusma, deride kabarıklıklar ve şişmeler görülebilir. Çıyan sokmasına maruz kalan insana yapılacak ilk müdahale, kan akışını yavaşlatmak olmalıdır. Bunu da ısırılan bölgenin 4-5 santim üzerini sıkıca bağlayarak sağlayabilirsiniz.
- Çıyan zehirlenmesiyle karşılaşılan anlarda, sağlık birimlerine hızlıca haber vermek gerekir.
- Çıyanların rengi türlerine ve bulundukları ortama göre değişir. Kırmızı, siyah, kahverengi, sarı, turuncu ve yeşil olabilirler.
Kırkayak ile Çıyan Arasındaki Farklar
- Kırkayakla çıyanları ayırt etmek istiyorsanız ayaklarına bakın. Çıyanların her bir halkasından tek çift bacak çıkarken kırkayaklarınkinden iki çift bacak çıkar.
- Çıyanlar zehirli böceklerdir. Peki, kuzenleri olan kırkayaklar zehirli midir? Çoğunlukla hayır. Bazı özel türler zehirli olabilir ama onların da zehirleri oldukça etkisizdir.
- Çıyanlar sokar, ısırır, temas halinde zehirler ve tehlikeli mikroplar taşırlar. Kırkayaklar sadece temas halinde zararlı mikroorganizmaları bulaştırırlar.
- Çıyanlar etobur, kırkayaklar otobur böceklerdir. Kırkayaklar daha çok koloni kurmaya meyillidir; çıyanlar ise tek başlarına takılmayı severler.
- İki tür de yumurta ile çoğalır ama kırkayaklar daha uzun süreli ebeveynlik yaparlar.
