Kırkayaklar, yavaş hareket eden, uzun segmentli vücuda sahip, eklembacaklılar (Arthropoda) şubesine ait bir çok bacaklılar sınıfıdır. Çok bacaklılar içinde 13.000 türle temsil edilirler ve bu türlerden 10.000’i kırkayaklara aittir.
Kırkayaklar, 36’dan 400’e kadar değişen sayıda bacağa sahiptirler. En fazla ayağa sahip olan kırkayak türü, erkeklerinde yaklaşık 660, dişilerinde ise 750 ayağı olan Illacme plenipes türüdür. Çıyanlarla aynı sınıfta ele alınmalarına rağmen, kırkayakların her segmentte ikişer çift bacağı bulunur ve bacak sayısı çıyanlardan daha fazladır. Çıyanlar etçil ve zehirliyken, kırkayaklar otçul/çürükçül ve zehirsizdir. Ayrıca, vücutları çıyanlara göre daha sert ve silindiriktir.
Görünüşleri itibariyle tespih böceklerine oldukça benzeyen tespih kırkayakları (Oniscomorpha), tıpkı tespih böcekleri gibi tostoparlak olmalarıyla tanınırlar. Kırkayakların ayak sayısı cinslere göre değişiklik gösterir. Kırkayak kelimesi, Latince “yüz ayak” anlamına gelen centipeda kelimesinden türemiştir ve tesadüfen Türkçeye bu şekilde geçmiştir. Ancak henüz 100 ayaklı bir türe rastlanmamıştır.
Kırkayaklar genellikle nemli ve karanlık ortamlarda yaşarlar ve organik maddeyi parçalayarak ekosistemlerin sağlığına katkıda bulunurlar. Toprak içindeki organik maddeyi tüketir ve ayrıştırırlar, bu da toprağın verimliliğini artırır. Ekolojik rolleri nedeniyle, doğanın önemli bir parçası olarak kabul edilirler.
Kırkayakların ısırması ağrılı sancılara ve kızarıklığa neden oluyor. Belirtiler nadiren 48 saatten fazla süre sonra ortaya çıkabilmektedir. Plastik ve ince bir beze sarılan buz küpü ağrıyı hafifletiyor. Kırkayakların toksik salgıları deride bol bol sabunlu suyla atılabilmektedir. Bir cilt enfeksiyonu oluşursa krem tedavisi uygulanabilmektedir.
Kırkayak Toksinleri Hakkında
Kırkayaklar kurtçuk benzeri böceklerdir. Bazı kırkayak türleri, tehdit altındalarsa vücutlarının her tarafından zararlı bir madde (zehir veya toksin) salgılarlar. Kırkayakların salgıladığı toksin çoğu yırtıcıyı uzak tutar. Bazı kırkayak türleri bu toksinleri 80 cm mesafeye kadar püskürtebiliyor. Bu salgılarla temas eden bazı kişilerde alerjik reaksiyonlara neden olur. Gerçek bir zehirlenme riskini tedavi etmek için acil durum numaralarını arayarak hekime götürün. Kırkayak toksinindeki zararlı kimyasallar: Hidroklorik asit, Hidrojen siyanür, Organik asitler, Fenol, kresoller, benzokuinonlar, Hidrokinonlar’dır.
Kırkayak Isırıkları Belirtileri Hakkında
Böyle bir durumda kırkayak sokunca ne olur hakkında bilgi sahibi olunmalıdır. Kırkayak ısırıkları sonrasında toksin ciltte kalır ve bazı belirtiler gösterir.
- Cildin morarması,
- Yoğun yanma veya kaşıntı,
- Kabarcıklar
Toksine el ile müdahale eder ve gözünüze temas ederseniz körlük, göz kapaklarını kaplayan zar iltihabı, kornea iltihabı oluşur.
Bunun dışında bulantı ve kusma temel belirtilerdir. Bu belirtilerle acile giden hastaların ateşi, nabzı, solunum hızı ve tansiyon gibi hayat işaretleri ölçülür ve izlenir.
Evde Bakım Hakkında
Kırkayak ısırığı dışında hafif temas oluşmuş ve tıbbi bir müdahale gerekmiyorsa evde uygulanabilecek yöntemler bulunur. Maruz kalan bölgeyi bol miktarda sabunlu suyla yıkayın. Alanı yıkamak için alkol kullanmayın. Herhangi bir toksin varsa, gözleri bol suyla en az 20 dakika yıkayın. Çoğu semptom maruz kaldıktan sonraki 24 saat içinde kaybolur. Cildin kahverengimsi bir renk bozulması aylarca sürer. Şiddetli ağrılar çoğunlukla tropikal kırkayak türleriyle meydana gelen temasta görülür. Toksin göze gelirse durum daha ciddi olur.
Kırkayaklar küçük böcekleri veya salyangozları yerler. Bununla birlikte, çoğunlukla kırkayaklar temizleyicilerdir. Ölü yapraklar ve çürüyen odun parçaları yerler. Kırkayaklar bazen içerdikleri nem için yaprakları ve canlı bitki köklerini yerler. Herhangi bir saldırı olmaması durumunda ısırmadıklarından korkacak bir durum yoktur.
